ดินสอพอง

การศึกษาค้นคว้าเรื่องการทำดินสอพองด้วยภูมิปัญญาของชาวบ้านหมู่บ้านหินสองก้อนมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิธีการถ่ายทอดภูมิปัญญาการทำดินสอพองของหมู่บ้านหินสองก้อน และประโยชน์จากดินสอพองในด้านต่างๆ โดยศึกษาจากบ้านหินสองก้อน อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี เป็นแหล่งข้อมูล และอาศัยเทคนิคการสัมภาษณ์จากชาวบ้านในหมู่บ้านหินสองก้อน จำนวน 2 คน

ที่มาและความสำคัญ

หมู่บ้านหินสองก้อน อ.เมือง จ.ลพบุรี มีประวัติในอดีตเกี่ยวกับวรรณคดี เรื่องรามเกียรติ์ ได้กล่าวถึงการสร้างเมืองลพบุรีตอนหนึ่งกล่าวว่า เหตุทำให้ดินเมืองนี้มีสีขาวเนื่องจาก พระรามแผงศรพรมาตร์ไปตกยังเขาเก้ายอด ศรได้ทำลายเขาจนเตรียนราบ หนุมานซึ่งเหาะตามไปได้เอาหางกวาดดันขึ้นเป็นกำแพงกั้นเขตแดน ทำให้ดินเมืองนี้เป็นสีขาว เพราะมีฤทธิ์ของศรพระรามเผาจนสุก ด้วยเหตุนี้ชาวเมืองลพบุรีจึงขุดดินขาวขึ้นมาทำดินสอพองขายกันเป็นอาชีพมานมนาน อย่างน้อยนับตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ดินสอพอง คือ ดินมาร์ลหรือปูนมาร์ล ซึ่งเป็นดินที่เกิดจากการผุพังของหินปูน และถูกน้ำพามาสะมสอยู่ตามเชิงเขาหรือบริเวณแหล่งที่ลุ่ม แหล่งดินมาร์ล ที่สำคัญของประเทศไทยกระจายอยู่ในหลายจังหวัด โดยมีแหล่งที่สำคัญ ได้แก่ อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

ดินชนิดนี้เมื่อบีบมะนาวใส่ น้ำมะนาวที่เป็นกรดจะทำปฏิกิริยากับแคลเซียมคาร์บอเนต เกิดฟองฟู่ของก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ขึ้น จนดูราวกับว่า ดินนั้นพองตัวออก จึงเรียกดินดังกล่าวว่า ดินสอพอง ดินสอพองนับเป็นสินค้าสร้างชื่อเสียงให้กับจังหวัดลพบุรีมายาวนานเป็นเวลานับร้อยปี การผลิตดินสอพองที่มีอยู่ในปัจจุบันมีแหล่งผลิตที่สำคัญคือ บริเวณบ้านหินสองก้อน ตำบลทะเลชุบศร และตำบลถนนใหญ่ อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

บ้านหินสองก้อน ตำบลทะเลชุบศร อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี

การผลิตดินสอพอง

ผู้ผลิตดินสอพองบ้านหินสองก้อน จะต้องซื้อผงดินมากองไว้บริเวณใกล้ๆกับสถานที่ผลิตดินสอพอง

ราคาดินสอพอง 1,500 บาท / 1 คันรถบรรทุก

ขั้นตอนที่ 1

ฉีดน้ำไปที่กองดิน ให้ดินละลายมารวมกันที่ก้นบ่อจนข้นได้ที่แล้ว สูบผ่านตะแกรงในบ่อกรองหรือบ่อเนื้อ เพื่อแยกเอาหิน กรวด ทราย และเศษหญ้าออก

ขั้นตอนที่ 2

ทิ้งไว้หนึ่งคืน ดินขาวจะตกตะกอนนอนก้นบ่อ ตอนบนจะเป็นน้ำใสๆ ผู้ผลิตจะค่อยๆช้อน หรือดูดเอาน้ำใสๆออกจากบ่อจนเหลือแต่แป้งดินขาวข้นเหมือนดินโคลน ซึ่งก็คือดินสอพองที่ต้องการ

ขั้นตอนที่ 3

ตักดินโคลนดินสอพองหยอดในแม่พิมพ์กลม ทิ้งไว้กลางแจ้งจนดินสอพองหมาดเกาะกันเป็นก้อนแข็งพอที่ใช้มือหยิบได้

ขั้นตอนที่ 4

นำแผ่นดินสอพองไปวางไว้บนตะแกรงไม้ไผ่เพื่อพึงแดดให้แห้งสนิท ส่วนเวลาที่ใช้ในการตากนั้น พบว่าวันไหนแดดจัดก็ใช้เวลาตากเพียงวันเดียว แต่ถ้าดินสอพองยังแห้งไม่สนิท ก็ต้องตากต่อไป 2-3 วัน เมื่อแผ่นดินสอพองแห้งดีแล้วก็นำไปเก็บเพื่อส่งจำหน่ายต่อไป

คลิปขั้นตอนการผลิตดินสอพอง